Tây-ba-ghì (Tiebaghi) - Ngôi làng của phu mỏ Việt nam tại Tân Caledonie

Về thăm lại quê hương

TÂY-BA-GHÌ (Tiebaghi) New Caledonia

Ngôi làng của công nhân phu mỏ VN 

70 năm về trước

 

Ngôi làng xưa ở Tây-ba-ghì (ảnh internet)

Jean Vanson soạn thảo và lên trang Blog

 Bài thơ của Thi sĩ Nguyễn Văn Lý CLB VK Hải phòng

Tây ba ghì nằm ở vị trí phía Tây bắc New Caledonia (ảnh internet)

Bài viết dựa theo câu chuyện kể bằng tiếng Pháp của nhà du lịch không rõ tên viết trên Blog “YOHAN Tour du Monde”. 
Có sử dụng bài viết và hình ảnh của các phóng viên và nhiếp ảnh gia Gilbert Tô và Roland Phạm Ngọc San.

 

Khu mỏ Tiebaghi (các cụ chân đăng gọi là Tây-bà-ghì)

Mỏ Tiebaghi nằm ở phía Tây Bắc Caledonia. Cách thị trấn Koumac khoảng 30 km. Cách Thủ phủ Noumea khoảng trên 400 km. Là khu vực đồi núi trập trùng. Giầu khoáng sản, đặc biệt là chrome và nickel.

 Núi rừng Tiebaghi (Ảnh internet)

 « Tiebaghi » dịch theo ngôn ngữ địa phương melanesia (Nam Thái bình dương) là « núi đồi sấm sét » (Montagne du tonnerre). Được mệnh danh như thế cũng không  có gì quá đáng. Do tính chất cấu tạo của địa tầng núi non nhấp nhô trùng điệp, trải dài nối đuôi nhau. Chả thế mà khi có sét thì tiếng nổ động trời tạo thành chuỗi dây chuyền vang vọng râm ran không dứt. Bầu trời nơi đây thường xuyên âm u làm cho quang cảnh càng tăng thêm phần ảm đạm.

Di sản của khu mỏ Tiebaghi (ảnh internet)

Vào một buổi sáng thứ bẩy, chúng tôi tổ chức tham quan một ngôi làng xưa của khu mỏ Tiebaghi. Hòa nhập cùng với đoàn du lịch dưới sự hướng dẫn của ông Philippe Ambras (người phụ trách duy tu khu vực kiêm hướng đạo viên), chúng tôi đã đến xem những  di tích còn sót lại của của một cuộc sống lao động, một nền công nghiệp trên một khu mỏ chrome nickel. Chúng tôi tự hỏi : quặng chrome đã được tìm thấy như thế nào ? (Theo tư liệu đã được công bố rộng rãi thì quặng chrome đã được nhà thám hiểm Francis Garnier tìm thấy từ trước những năm 1870. Và chất quặng này đã được mang tên ông là garnitier). Mỏ Tiebaghi đã được  khai thác từ những năm 1875-1887. Nhưng chính thức đi vào khai thác quy mô từ năm 1901 và đóng cửa vào năm 1992. 

  

Hãy cùng nhau xem lại lịch sử của mỏ Tiebaghi

Từ năm 1901 đến năm 1931, công việc khai thác được thuận lợi. Những người thợ mỏ đầu tiên làm việc tại đây là ai ? Họ là những tội phạm đến từ châu Âu, là tù nhân cấm cố đã được ân xá. Tiếp đó là người Nhật, người in-đô-nê-sia và người đông dương (Bắc kì VN). Họ làm việc vất vả cực nhọc. Với sức của cơ bắp và hai bàn tay, họ dùng cuốc thuổng để đào núi lấy quặng. Toàn bộ số quặng khai thác được đưa xuống tầu và chuyển về nước Pháp hoặc nước Anh. Núi đồi đã bị xới tung. Sau đó người ta còn đào sâu vào trong núi những cái hang dài hàng trăm mét. Tạo thành các hang hốc như tổ mối. Đến năm 1929. Cuộc khủng hoảng kinh tế đã giáng một đòn nặng nề xuống khu mỏ. Tạo cơ hội may mắn làm giảm bớt cường độ lao động trong mỏ : công nhân được xả hơi đôi chút. Cuốc xẻng cũng  cũng được nghỉ ngơi theo.

La Chapelle Notre Dame à Tiebaghi (Ảnh internet)

Trong suốt thời kì chiến tranh thế giới thứ hai. Sản lượng quặng khai thác giảm sút rõ rệt. Giữa lúc đó, có một anh chàng người Mỹ đã dám bỏ tiền ra mua khu mỏ. Đúng vào lúc mà thời kì đên tối nhất đang ập xuống các nước châu Âu. Là người Mỹ, nhưng ông này không phải chỉ biết nhai kẹo cao-su mà thôi. Mà rõ ràng ông ta khôn hơn người khác là mua dụng cụ máy móc thay cho sức người. Và từ ngày ấy khu mỏ đã tự lột xác : người ta xây dựng trường học, một bệnh xá, một lò bánh mì và có cả một ngôi Nhà thờ nhỏ.

Sau năm 1945, trái đất đã thoát khỏi bàn tay tử thần của Đức quốc xã và lưỡi kiếm dài của đội quân ninja đến từ đất nước Mặt trời mọc. Năng suất khai thác quăng lên xuống theo nước thủy triều. Nhưng cuộc sồng đời thường đã đổi thay. Đàn bà đã có thời gian lê la tán gẫu ở các ngõ ngách. Trẻ con đã được cắp sách đến trường. Không còn tệ nạn phân biệt chủng tộc. Mọi người trong mỏ đều bình đẳng. Đơn gian vì họ là « thợ mỏ ». Không còn ranh giới. Một cuộc sống công bằng đã hình thành.

La boulangerie de Tiebaghi (Ảnh internet)

Thế mà thời đó, hơn hai ngàn người đã từng chung sống tại khu mỏ này. Hơn chục quốc tịch khác nhau đã từng chia sẻ ngọt bùi, đắng cay trong khu vực. Riêng về người Việt nam đã tồn tại một giai thoại đáng ghi nhớ. Người ta kể rằng : một hôm, vào buổi tối hầu hết các  thợ mỏ Việt ăn mặc chỉnh tề đã tụ tập tại khu nhà công cộng của khu mỏ đen đuốc sáng choang. Mục đích của ho là tổ chức ăn mừng ngày đất nước Việt Nam độc lập… Họ đã  thoát khói ách thống trị của Pháp. Buồn thay ! một số thợ đã buộc phải biểu lộ sự vui mừng của mình trong trại giam của cu-lít. Người ta vẫn thắc mắc là tại sao công nhân phu mỏ VN lại biết được thông tin quan trọng này ? Một thông tin  mà ngay cả nhà câm quyền Lu-me cũng mù tịt ? Sau đó người ta cũng đã phát hiện ra rằng : chính cái radio talky-walky của Mỹ là thủ phạm làm cho người tông-ki-noa nắm bắt được thông tin nhanh chóng hơn cả nhà chức trách. Chưa hết. Cái đặc biệt là ở khu mỏ này đã có điện thắp sáng. Điều đặc biệt mà ngoài Thủ phủ Lu-me, người ta chưa thấy có nơi nào có điện thắp sáng trên lãnh thổ này.

Quặng nickel (ảnh internet)

Từ mỏ chrome đến mỏ Nickel

Sau khi mỏ bị dống cửa năm 1964. Thì năm 1967, một tập đoàn người Ca-na-điên mang tên “Inco” đã mua lại khu vực mỏ. Nhưng 9 năm sau đó người ta mời bắt đầu mở cửa cho nhà máy hoạt động trở lại. nhưng rồi kế hoạch khai thác lại bị lãng quên. Mặc dù trong năm 1965 người ta tình cờ đã phát hiện những vỉa nickel vô tận nằm sâu dưới lớp đá cực rắn cách đấy khoảng vài cây số. Và rồi Thiên nhiên đã trở lại làm chủ mảnh đất Tiebaghi. Ở đâu cũng thấy sự đỏ nát, cỏ dại bắt đầu chiếm cứ đất hoang, làng mạc.

Đên năm 1997, người ta đã hoạch định dự án về tương lai tươi sáng của Tiebaghi. Người ta cũng dự tính được trữ lượng nickel của New Caledonia chiếm 25% trên toàn Thế giới.

 Bảng chỉ đương ở Tiebaghi (Ảnh internet)

 

 

Xin mời bạn đọc xem tiếp phần hai dựa trên các bài viết và hình ảnh của các phong viên nhiếp ảnh Ngpc San Roland Pham và Gilbert Tô:

NHỮNG NGƯỜI CON CỦA TÂY-BA-GHÌ

Từ Việt nam trở về thăm Làng quê cũ

 Quê hương Tây Ba ghi

 

THÔNG BÁO CHÍNH THỨC NGÀY GÌƠ XE CA ĐI THĂM LÀNG CŨ TIEBAGHI .

Chúng tôi xin thông báo đến toàn thể những người có dự định đi thăm Tiebaghi vào cuôí tuần này ,đã ghi tên tại AVNC .
Chúng tôi đã hợp đồng với hãng xe Lyvai,xe 50 chỗ́,xuất phát tại sân của trụ sở AVNC vào lúc 6h00 sáng thứ Bảy ngày 22/10/2016 .
Vậy những ai đi xe riêng thì cuñg liệu gìờ xuất phát để khi đến tới Tiebaghi cùng thời gian .
Ngày hôm sau Chủ nhật ,xe rời Tiebaghi vaò luć 11h00 để trở lại Noumea.
Xe ca đi đến Bourail,sẽ dừng nghỉ giải lao tại parking cửa hàng alimentation của cháu Dung ( cách thị trấn Bourail khoảng 3Km),nghỉ khoảng 30 phút rồi laị lên đường.
Dự tíńh,khoảng 10h30,chuńg ta đến Tiebaghi .
Chúng tôi thông báo sự chuẩn bị cuả mỗi cá nhân như sau:
(QUÂN TỬ PHÒNG THÂN,TIỂU NHÂN PHÒNG BỊ,GẬY)
- Môĩ người tự đem theo chiếu cá nhân để ,nêú có đủ đệm thì traỉ thay drap,khăn traỉ giường.Nếu không đủ đệm mousse thì cũng có caí để traỉ năm̀ ,kèm theo một chăn mỏng,sợ trên Tiebaghi ở độ cao,đêm sẽ se lạnh.Có nhà ngủ,maí che cho tất cả mọi người.
-Ngoaì ra môĩ người tự chuẩn bị đồ dùng cá nhân câǹ thiết cuả môĩ người .Trên đó có Điện nước 24/24,có nhà vệ sinh,nhà tắm cho chúng ta dùng .
- Là ngày hội nên những ngaỳ này trên đó họ có bán đồ ăn,bánh mì có lò làm taị chỗ,nên anh chị em chỉ cần chuân̉ bị thêm một ít thức ăn của 1 ngày Chủ Nhâṭ .Ngày thứ Baỷ thì hội BAỎ TỒN DI SẢN VĂN HÓA PHIÁ BĂĆ họ sẽ lo cho chúng ta (như họ đã trao đổi và cho chúnh ta biết như vậy).
-Những ngừơi đi xe ca,sẽ đóng tiền xe môĩ xuất là 4.000frs ,chuyến xe chúng tôi thuê là 200,000 frs/50 ngươì .
Vậy chúng tôi xin thông baó những điểm chính là như thế.Trước gìơ xuất phát,chúng tôi sẽ noí taị chỗ chương trình chuyêń đi,vì ở đây chúng tôi không thể trình bày hêt́ các vấn đề được,NHƯNG CÓ MỘT VIÊC̣ LƠŃ LÀ CUǸG NHAU QUAY MỘT BỘ PHIM VỀ NHỮNG CHUỆN CŨ NGÀY XA XƯA CUẢ BÀ CON NGƯỜI VIỆT SÔŃG Ở ĐÂY.
Kính chuć mọi ngừơi có một chuýên đi chơi thật vui vẻ,đańg ghi nhớ,bởi đây có thể là một chuyến đi cuối cùng được tổ chưć như thế này .
Hẹn mọi người đúng 6h00 sańg thứ Bảy tuần này nhé .

 Tuổi đôi mươi Tây ba ghì

 Xuất phát

Chân dung các Má chân đăng

 

 

 Ăn quả nhớ người trồng cây

  

 

Hôm nay,con chaú đã sang được đến nơi để thắp cho Ông những nén nhang mà đã hơn 55 năm ,con đường cách trở.Mọi người bên ngôi mộ ông Đào Xuân Hỷ,trong nghĩa trang ở Paagoumène

 

Toàn cảnh  Tiebaghi 

Tiébagie cho dân TÂY BA GHÌ
Gái tây ba ghì đẹp như hoa hồng thiên lý
Trai tỉnh thành có ý muốn theo
Muốn theo em chả cho theo
Em sắm hành lý em theo anh về Chứ bộ Thuyền theo lái gái theo chồng (Thơ Bilbert TÔ)

Sau 55 năm lại được măm bánh Tây ba ghì

Trên và dười Toàn thanh niên U7 U8 

Mới ngày nào đây thôi 

Chân cứng đá mềm

Nhớ về Cố hương

Hình an̉h là tât́ cả những gì còn lại cuả nơi ở xưa,ngày hôm nay

Đạo diên - Quay phim - Nhiếp ảnh - Phóng viên - Anh hùng NÚp

Chúng con đã trở về

Chuẩn bị tác nghiệp

Chúng ta cùng nhau chờ đón bộ phim về Tây ba ghì trong một ngày gần đây.

Xin trân trọng cảm ơn và chúc mọi người vui khỏe may mắn và hạnh phúc.

Mời quý vị nghe bản nhạc Caledonie :

Musique de caledonie

https://youtu.be/QaPFUip2e0s

Nhạc đồng quê Caledonie

https://youtu.be/ri-qKaYf6XQ